KỸ THUẬT TRUYỀN MÁU CHO CHÓ – CÁC PHẢN ỨNG VÀ BIỆN PHÁP CAN THIỆP

Truyền máu cho chó là một thủ thuật phổ biến trong y học thú y, trong đó máu từ một chó hiến được đưa vào hệ thống tuần hoàn của chó nhận để điều trị các triệu chứng của bệnh thiếu máu do bệnh, phẫu thuật, nhiễm độc, hoặc chấn thương. Truyền máu thường được dùng trong những tình huống cấp tính như tán huyết cấp tính hoặc mất máu, nhưng cũng có thể được sử dụng cho các bệnh mãn tính như miễn dịch qua trung gian thiếu máu tán huyết.
Ở Việt nam hiện nay chưa có ngân hàng máu chó, vì vậy nếu có nhu cầu truyền máu thì chúng ta phải truyền máu tươi toàn phần được lấy từ một con chó hiến máu.

LÀM THẾ NÀO ĐỂ CHỌN MỘT CON CHÓ HIẾN MÁU PHÙ HỢP
Chó hiến máu  nên còn trẻ và khỏe mạnh, trước đó đã được tiêm ngừa đầy đủ, không bị bệnh truyền nhiễm và không bị bệnh lây qua đường máu. Ngoài ra, không  dùng bất cứ loại thuốc nào tại thời điểm lấy máu như thuốc trừ ve, bọ chét, thuốc tẩy giun định kỳ và phòng ngừa giun tim. Khám nghiệm cho các chó hiến máu thường bao gồm việc kiểm tra nhóm máu, huyết học và hóa sinh, cũng như kiểm tra các ký sinh trùng đường máu như Babesia và Anaplasma.
Cũng giống như ở người, chó có các nhóm  máu và được xếp loại theo hệ thống  kháng nguyên hồng cầu chó (DEA) - DEA 1.1, DEA 1.2, DEA 3, DEA 4, DEA 5 và DEA 7. Một  kháng nguyên hồng cầu mới là Dal, đã được xác định nhưng  ý nghĩa lâm sàng của nó hiện vẫn chưa được biết rõ.
Việc truyền máu lần đầu tiên cho chó có thể được thực hiện mà không cần kiểm tra sự ngưng kết chéo trừ khi chó bệnh đã được truyền máu trước đó. Nhưng con chó nhận sẽ sản xuất các kháng thể chống lại nhóm máu của máu hiến  trong vài ngày tới sau khi truyền máu, vì vậy đòi hỏi phải kiểm tra khả năng tương thích trước khi truyền máu lần tiếp theo.

CÁC VIỆC CẦN LÀM TRƯỚC KHI TRUYỀN MÁU
Bước đầu tiên trong việc truyền máu là xác định nhóm máu của con chó nhận máu. Khi các nhóm máu đã được biết, bước tiếp theo là tìm một con chó hiến máu. Để đảm bảo tính tương thích, nhóm máu và ngưng kết chéo của cả chó nhận và chó hiến máu cần phải được thực hiện. Bởi vì trong một số trường hợp truyền máu có thể gây tử vong do phản ứng tán huyết cấp tính gây nên. Những phản ứng này có thể phòng ngừa bằng cách kiểm tra nhóm máu phù hợp trước khi nó nhận được máu.
Thử ngưng kết chéo là để xác định sự phù hợp huyết thanh giữa chó nhận và các tế bào hồng cầu của chó hiến máu. Nếu có sự ngưng kết xảy ra thì tuyệt đối không được truyền máu. Điều này phải được thực hiện đối với các trường hợp sau đây:
• Chó nhận đã được truyền máu trước đó.
• Có lịch sử của phản ứng truyền máu.
• Lịch sử truyền máu của chó nhận là chưa biết rõ.
• Chó nhận  đang  mang thai.
Chó có khối lượng máu khoảng 7% - 9% trọng lượng cơ thể của nó,  mèo có một khối lượng hơi thấp hơn, khoảng 6,5%. Ví dụ, một con chó nặng 25 kg có một khối lượng máu tổng số khoảng 2.000 mL. Lưu ý: Không lấy máu vượt quá 400 ml (20%  máu của con chó) được thu thập tại một thời điểm.
Việc lấy máu, lưu trữ và truyền máu phải được thực hiện một cách vô trùng. Các thuốc chống đông được lựa chọn là citrate phosphate dextrose adenine (CPDA-1). túi máu thương mại có chứa sẵn một lượng thích hợp của thuốc kháng đông cho một "đơn vị" (500 ml). Heparin không  nên được sử dụng như một chất chống đông, bởi vì nó có thời gian bán hủy dài hơn và còn lưu lại trong chó nhận và gây hoạt hóa tiểu cầu cũng như heparin không thể  lưu trữ máu được.
Máu thu được có chất chống đông CPDA-1 với chất bảo quản hồng cầu hoặc các giải pháp dinh dưỡng có thể được lưu trữ một cách an toàn ở 4°C trong 4 tuần. Nếu máu không được sử dụng ngay lập tức, huyết tương có thể được loại bỏ và được lưu trữ đông lạnh để sử dụng sau này như là một nguồn cung cấp các yếu tố đông máu hoặc albumin. Huyết tương phải được đông lạnh ở -20°C đến -30°C trong vòng 6 giờ từ khi lấy máu.

TRUYỀN MÁU CHO CHÓ NHƯ THẾ NÀO
Sau khi máu con chó  nhận được phân tích để xác định nhóm máu, một đơn vị máu tương thích được chuẩn bị. Máu thường được mua trực tiếp từ một con chó cho máu hoặc từ một ngân hàng máu trong một túi lưu trữ của các tế bào hồng cầu đóng gói. Một bộ tiêm truyền tĩnh mạch  được đặt vào chó nhận. 
Bộ lọc đặc biệt được sử dụng trong các ống để lọc các máu cục. Máu thường được truyền với tốc độ chậm trong 30 phút đầu tiên, trong khi con chó được theo dõi  phản ứng khi truyền máu.
Dấu hiệu thường gặp của một phản ứng truyền máu bao gồm phát ban, sưng tấy, nôn mửa, nhịp tim nhanh, hoặc tăng nhiệt độ cơ thể . Nếu không có phản ứng được ghi nhận, tốc độ truyền được tăng lên và phần còn lại của máu được truyền hết cho chó trong 2-3 giờ.

CÓ CẦN DÙNG THUỐC AN THẦN HOẶC GÂY MÊ KHI TRUYỀN MÁU KHÔNG
Cả thuốc an thần hoặc gây mê là không cần thiết trong hầu hết các chó bệnh khi truyền máu. Tuy nhiên, một số con chó có phản ứng thái quá khi đưa kim vào tĩnh mạch thì có thể dùng  thuốc an thần hoặc gây mê rất ngắn hạn để đưa kim vào tĩnh mạch được an toàn hơn.

CÁC PHẢN ỨNG CÓ THỂ XẢY RA KHI TRUYỀN MÁU
Các phản ứng truyền máu có thể được phân loại là cấp tính hoặc xảy ra muộn. Các nguy cơ phổ biến nhất liên quan đến truyền máu ở chó là do phản ứng cấp tính (xảy ra ngay lập tức, phản ứng bất ngờ), bao gồm: Nôn mửa, sốt cao, tán huyết, suy nhược, tiểu không tự chủ, sốc, suy sụp, nhịp tim và tần số hô hấp bị biến đổi, yếu đuối, sưng, run rẩy hay co giật, bồn chồn, phản ứng chậm.
Nếu các phản ứng xảy ra hơn 24 giờ sau khi truyền máu là phản ứng muộn bao gồm: tán huyết, vàng da và xuất huyết nổi ban. Các biến chứng khác bao gồm nhiễm trùng từ máu bị ô nhiễm, giảm calci máu do quá nhiều citrat, và tăng thể tích máu (đặc biệt là những loài vật có bệnh tim từ trước hoặc ở động vật rất nhỏ).  
Truyền máu cũng có thể lây lan bệnh từ các chó cho đến chó nhận, chẳng hạn như ký sinh trùng (ví dụ, Mycoplasma ở mèo hoặc Babesia ở chó) và virus (ví dụ, các retrovirus ở mèo, ngựa, hoặc gia súc). Các bệnh khác, chẳng hạn như những ký sinh trùng đường máu hoặc các vi khuẩn khác, cũng có thể lây lan nếu chó hiến tặng máu có mang trùng. Các chó cho máu phải được kiểm tra định kỳ đối với các bệnh truyền nhiễm.
Các triệu chứng có biểu hiện khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Ví dụ truyền máu bị nhiễm bẩn có thể gây sốt, sốc và nhiễm trùng huyết. Quá tải tuần hoàn do truyền nhanh hoặc quá mức có thể dẫn đến nôn mửa, ho, và suy tim. Hạ thân nhiệt, có thể xuất phát từ truyền máu để lạnh - thường xảy ra ở chó nhỏ hoặc đã giảm nhiệt (nhiệt độ cơ thể thấp bất thường) chó bệnh run rẩyvà chức năng tiểu cầu suy giảm.

CÁCH NHẬN BIẾT CÁC PHẢN ỨNG
-Phản ứng sốt: Được chẩn đoán bằng cách kiểm tra nhiệt độ cơ thể của con chó.
-Phản ứng nổi mày đay: Được phát hiện bởi các triệu nổi mày đay, phát ban và khó thở
-Nhiễm trùng huyết từ máu bị ô nhiễm/Nhiễm trùng huyết từ việc truyền sai nhóm máu: Có thể được xác nhận bằng cách đo huyết áp và kiểm tra nhiệt độ cơ thể
-Nhiễm trùng huyết từ máu bị quá hạn: Được chẩn đoán bằng cách kiểm tra mức độ hóa học trong máu của con chó được truyền máu.
-Khối lượng máu quá tải: Xảy ra khi máu được truyền quá nhanh vào cơ thể của con chó làm huyết áp tăng cao.
-Tán huyết do sự thay đổi về nhiệt độ: Sẽ được thể hiện rõ ràng ngay lập tức với sự gia tăng  hoặc giảm nhiệt độ cơ thể

CÁCH XỬ LÝ ĐỐI VỚI CÁC PHẢN ỨNG
-Phản ứng tán huyết: Phải chấm dứt ngay việc truyền máu và bắt đầu liệu pháp cấp oxy và làm loãng máu. Thuốc corticosteroid cũng sẽ được sử dụng để làm giảm bất kỳ tình trạng viêm.
Việc truyền máu có thể tiếp tục khi cuộc khủng hoảng đã qua và con chó sẽ được theo dõi qua đêm.
-Phản ứng mày đay: Việc truyền máu sẽ phải được dừng lại và điều trị bằng thuốc kháng histamin và  corticosteroid.
Một khi các phản ứng kết thúc, sẽ tiếp tục truyền máu nếu cần thiết, trong khi theo dõi huyết áp của con chó.
-Nhiễm trùng huyết: Phải ngừng việc truyền máu và cho thuốc kháng sinh cho chó, và có thể dùng thêm thuốc corticosteroid.
-Nếu bị nhiễm trùng do máu quá hạn: Xử  lý bằng cách lọc máu.
-Nếu truyền khác nhóm  máu: Điều trị bằng cách truyền dịch vào tĩnh mạch và truyền máu khác sau khi kiểm tra hai lần  nhóm máu của con chó với mẫu máu.
-Khối lượng máu quá tải: Được xử lý bằng cách ngừng ngay sự truyền máu. Truyền máu có thể được khởi động lại sau khi con chó đã ổn định trong khoảng một giờ.

PHÒNG NGỪA
Mặc dù sử dụng các sản phẩm máu từ một con chó hiến tặng tương thích, nó vẫn có thể xảy ra các phản ứng khi truyền máu, do đó việc giám sát là rất quan trọng trong và sau khi truyền máu để đảm bảo rằng, nếu có phản ứng xảy ra, chúng được can thiệp ngay lập tức.
Các phản ứng truyền máu có thể được ngăn ngừa bằng cách làm theo nguyên tắc truyền máu theo tiêu chuẩn. Triệt để kiểm tra ngưng kết chéo của các nhóm máu, kiểm tra tình trạng sức khỏe của chó hiến máu để ngăn ngừa nhiễm trùng hoặc lây lan dịch bệnh, và lưu trữ thích hợp máu hiến tặng. Truyền máu nên bắt đầu với một số ít mililit máu mỗi phút, và tất cả các hoạt động truyền máu nên được ghi lại một cách thích hợp trong hồ sơ y tế của chó bệnh.

HỒI PHỤC CỦA CHÓ SAU KHI ĐƯỢC TRUYỀN MÁU
Dấu hiệu sinh tồn cơ bản của chó bệnh như mạch và hơi thở phải được theo dõi trước, trong, và sau khi truyền máu. Ngoài ra, nhiệt độ, âm thanh phổi và màu sắc trong huyết tương nên được kiểm tra thường xuyên.
Nếu có những dấu hiệu cải thiện trong vòng 24 giờ đầu tiên có nghĩa là cơ thể đã chấp nhận máu chuyển. Sức khỏe hồi phục hoàn toàn sẽ chỉ diễn ra sau khi các nguyên nhân cơ bản của tình trạng thiếu máu được điều trị đúng cách.
 

PGS.TS.LÊ VĂN THỌ
Cố vấn kỹ thuật công ty liên doanh BIO-PHARMACHEMIE